Ӗлӗкрех шкулсенче Тимур командисем пурччӗ. Шкул ачисем уроксем хыҫҫӑн ялти ватӑсене пулӑшма ҫӳретчӗҫ: вутӑ ҫуратчӗҫ, шыв кӳретчӗҫ, юр туртатчӗҫ. Юлашки вӑхӑтра, шел те, ырӑ йӑлана чылай ҫӗрте пӑрахӑҫларӗҫ.

Ҫапах ырӑ кӑмӑллӑ ӗҫе хутшӑнакансем республикӑра пур. Вӗсен йышӗнче Елчӗк районӗнчи Кӗҫӗн Таяпари шкул ачисене палӑртмалла. Унта Тимур юхӑмне йӗркеленӗ. Вӗсем пулӑшу кӗтекенсем патне яланах ҫитме хатӗр.

Кӗҫӗн Таяпара, шел те, Тӑван ҫӗршывӑн Аслӑ вӑрҫин ветеранӗсем юлман. Ӗҫ ветеранӗсем тата ватӑсем пур. Паллах, вӗсенчен кашниех пулӑшу кӗтет.

Кӗҫӗн Таяпари шкулта кӗҫӗн классенчен вӗренекен ачасем аслисенчен юлмаҫҫӗ. Ав нумаях пулмасть вӗсем Раиса Ермиловна Матвеева ӗҫ ветеранӗ патне пулӑшма килнӗ. Пӗчӗк «тимурсем» картишӗнчи юра тасатнӑ. Вӗсемпе пӗрле 6-мӗш класра вӗренекен Николай Петров та ӗҫленӗ.

Раиса Ермиловна ачасен ӗҫӗпе кӑмӑллӑ юлнӑ. Хӗпӗртенӗскер вӗсене пылак ҫимӗҫпе хӑналанӑ.

Красноармейски районӗнчи Упи ял тӑрӑхӗн пуҫлӑхӗ Ю.В.Степанов ҫак кунсенче ял тӑрӑхӗнчи ялсене ҫитсе 2014 ҫулта туса ирттернӗ ӗҫсемпе паллаштарчӗ.

Кӑрлачӑн 29-мӗшӗнче вӑл Тусай ял халӑхӗ умӗнче отчетпа тухса калаҫрӗ, ыйтусем ҫине хуравларӗ. Авӑн уйӑхӗнче иртекен суйлав пирки те ӑнлантарса пачӗ. Ял тӑрӑхӗн пуҫлӑхне ял канашне суйланнӑ депутатсенчен суйлани пирки каларӗ.

Ял халӑхӗ Степанова 2015 ҫулта Тусай ял уявне ирттерме сӗнчӗ. Унсӑр пуҫне вӑрҫӑра ҫапӑҫса пуҫне хунӑ паттӑрсене асӑнса лартнӑ палӑк умӗнчи картана ҫӗнетме ыйтрӗҫ.

Кӑҫал Раҫҫейре Литература ҫулталӑкӗ пулнӑ май, республикӑра Константин Иванов ҫуралнӑранпа 125 ҫул ҫитнӗ май Муркаш районӗнчи Очӑкасси ялӗнчи вулаваш вӗсене паллӑ тума хатӗрленет. Вулавӑш ӗҫченӗсем ҫулталӑкри плана хатӗрленӗ ӗнтӗ, мӗнле мероприятисем ирттермеллине палӑртнӑ.

Вулавӑша ҫӳрекенсемпе массӑллӑ мероприятисем ирттереҫҫӗ. Ҫапла майпа вӗсем ҫынсене кӗнекепе туслаштарасшӑн, авторсен пурнӑҫӗпе тата пултарулӑхӗпе кӑсӑклантарасшӑн.

Вулавӑша тӑтӑшах ҫӳрекенсем унӑн фончӗ еплерех пулнине лайӑх пӗлеҫҫӗ. Вулавӑш май килнӗ таран хӑй те кӗнекесем туянма тӑрӑшать. Ҫӗнӗ кӗнекесемпе ытти вулакансене те паллаштараҫҫӗ.

Тӗнче ырӑ ҫынсемсӗр мар теҫҫӗ те — вулавӑша ырӑ тӑвакансем тупӑнаҫҫӗх. Акӑ нумаях пулмасть Торинкасси ялӗнче пурӑнакан Анатолий Федоров тата Шупуҫри Глафира Афанасьева вулавӑша кӗнекесем парнеленӗ. Унӑн фончӗ 57 кӗнекепе пуянланнӑ.

4-мӗш классем — вулавӑшра

Кӑрлач уйӑхӗн 30-мӗшӗнче Шӑмӑршӑ районӗнчи Кивӗ Чукал ялӗнчи вулавӑшра Литература ҫулталӑкне халалласа «Эпӗ вулатӑп! Эпир вулатпӑр! Пурте вулаҫҫӗ!» уяв иртнӗ.

Ҫав кун вулавӑша 4-мӗш класра вӗренекен ачасем килнӗ. Вӗсем кӗнеке тӗнчипе паллашнӑ. Вӗсен пӗлӗвне тӗрӗслес тӗллевпе викторина ирттернӗ, тупмалли юмахсен хуравӗсене пӗлнӗ.

Вулавӑш ӗҫченӗ Т.А.Чамеева шӑпӑрлансене кӗнекесемпе паллаштарнӑ. Кӗнеке мӗн ҫинчен пулнине пӗлмешкӗн умсӑмаха, аннотацие вуламалли пирки каласа кӑтартнӑ вӑл. Кӗнеке вуланӑ чухне алӑ айӗнче хутпа кӑранташ пулмлалли пирки те асӑрхаттарнӑ вӑл. Ара, кун пек пӗлмен сӑмахсене ҫырса хума, вӗсене пӗлтерӗшне сӑмахсарта пӑхма пулать-ҫке-ха.

Вулавӑш ӗҫченӗ ачасене пӗр кӗнекене алла тытса тӗплӗн вулама, пӗр страницӑна та сиктермесӗр тӗплӗн тишкерме сӗннӗ.

Ҫаксем йӑлтах ачасене малашнехи пурнӑҫра кирлӗ пулӗҫ.

Лапсарта урнӑ чире пула карантин пулнине унччен пӗлтернӗччӗ ӗнтӗ. Халӗ урнӑ чир ӑҫтан тупӑннине палӑртнӑ.

Россельхознадзорӑн Чӑваш Енри управленийӗн ӗҫченӗсем пӗлтернӗ тӑрӑх, Лапсар ялӗнче кӑрлач уйӑхӗн варринче урнӑ тилле тупнине пӗлтереҫҫӗ. Кӑрлачӑн 17-мӗшӗнче ҫӳп-ҫап контейнерӗ патӗнче вырӑнти ҫын тилле курнӑ та ӑна киле илсе кайнӑ.

Чӗрчун хӑйне йӗркеллех тытнӑ, сывӑ пек курӑннӑ. Ҫав ҫын тилӗ тупни пирки 112 номерпе шӑнкӑравласа пӗлтернӗ. Каҫхине ветеринари тухтӑрӗсем вырӑна тухса тискер чӗрчуна тӗрӗсленӗ.

Тилле тупнӑ арҫын чӗрчуна ветстанцие пама хирӗҫленӗ. Анчах ӑна тилӗ урнӑ чирпе чирлеме пултарнине ӗнентернӗ.

Тилле изолятора вырнаҫтарнӑ. Тепӗр кунхине вӑл вилсе кайнӑ. Кӑрлачӑн 19-мӗшӗнче унӑн виллине республикӑри ветлабораторие илсе ҫитернӗ. Тепӗр кунхине чӗрчун урнӑ чирпе чирлени паллӑ пулнӑ.

Тилле тупнӑ арҫыннӑн килӗнче йытӑ пур. Ӑна урнӑ чиртен вакцина тунӑ. Анчах тилӗпе арҫыннӑн ҫемйи ҫывӑх пулнӑ.

Хӗлле халех вӗҫленмест пулин те Элӗк районӗнчи Чӑваш Сурӑмӗнче пурӑнакансем ҫуркуннене хӑраса кӗтеҫҫӗ. Кӗҫех ял хуҫалӑхӗнче ӗҫсем пуҫланаҫҫӗ вӗт. Анчах ҫак ялти ҫынсен тата колхозӑн ҫӗрӗсем ҫырма леш енче вырнаҫнӑ. Каҫӑ пур-ха унта, анчах ӑна каҫӑ теме ҫук — кивелсе пӗтнӗ.

Унта каяс тесен ытти ялсем урлӑ ҫитмелле — кӗпер начар. Уйра ӗҫсем пуҫлансан комбайнерсемпе трактористсем кашни кун 30 ҫухрӑм ҫаврӑнса ҫӳреҫҫӗ. Ҫырмара Сурӑм юханшывӗ юхать. Ун урлӑ пирвайхи кӗпере 19-мӗш ӗмӗр вӗҫӗнче хывнӑ, иккӗмӗшне — 20-мӗш ӗмӗр варринче.

Ял ҫыннисем пӗлтернӗ тӑрӑх, ҫулталӑк каялла пӑрӑхсем хунӑ, тӑпра сапнӑ. Анчах ӑна тепӗр уйӑхран юхтарса кайнӑ.

Юрий Семенов пӗлтернӗ тӑрӑх, унта МАЗ урапа ӳкнӗ. Вӑл кӗпер начар пулнине пӗлмен ҫав — персе аннӑ. Аран-аран кӑларнӑ вара.

Ял тӑрӑхӗн администрацийӗ унта кӗпер кирлех мар тесе шухӑшлать. Вӑл икӗ яла ҫыхӑнтармасть-мӗн. Петр Петров пуҫлӑх каланӑ тӑрӑх, инҫех мар Янӑш ялӗ вырнаҫнӑ. 2014 ҫулта унта хысна укҫипе бетон кӗпер тунӑ — ҫапла тракторсем те, урапасем те аванах ҫӳреме пултараҫҫӗ-мӗн.

Чӑваш Сурӑмӗнче 220 ҫын пурӑнать.

Малалла...

Ялсенче пултарулӑх ушкӑнӗсем аталанаҫҫӗ, тӗрлӗ районсене тухса ҫӳреҫҫӗ, концерт лартаҫҫӗ. Ҫакӑ ял халахӗн пурнӑҫне илем кӳрет.

Сӗнтӗрвӑрри районӗнчи Ҫатракасси ялӗнче Татьянӑсен кунӗнче Куславкка районӗнчен хӑнасем килнӗ. Аманик ялӗнчи пултарулӑх ушкӑнӗ ҫатракассисене анлӑ концерт программипе савӑнтарнӑ.

Хӑнана килнӗ пултарулӑх ушкӑнӗ ҫатракассисене уяв ячӗпе саламланӑ. Шӑпах ҫаван чухне Нина Васильевна Козырева 70 ҫул тултарнӑ. Унӑн ячӗпе те ырӑ сӑмахсем янӑранӑ.

Аманикри пултарулӑх ушкӑнӗ сцена ҫинче янӑраттарнӑ юрӑсем, ташӑсем ҫатракассисен асӑнче чылайлӑха юлӗ.

«Кӗнекепе — тӗлпулу» — ҫакнашкал ятпа уҫнӑ Ҫӗрпӳ районӗнчи Ҫырмапуҫ ялӗнче Литература тата Константин Иванов ҫулталӑкӗсене. Уява шкул ӗҫченӗсене, администраци специалисчӗсене, ҫынсене чӗннӗ.

Чи малтанах Ҫырмапуҫ ял тӑрӑхӗн пуҫлӑхӗ Юрий Деомидов сӑмах илнӗ. Вӑл ҫак ҫулта литература тытӑмӗнче тумалли ӗҫсем ҫинче чарӑнса тӑнӑ.

Мероприятире «Илемлӗ литература тӗчни» кӗнекесен куравне хӑтланӑ. Уйрӑмах ҫынсем «Нарспи» поэмӑна халалланӑ «Нарспи ҫути» пӗр кӗнеке куравӗ кӑсӑклантарнӑ. Унта 1979 ҫултанпа пичетленсе тухнӑ «Нарспи» поэмӑсене вырнаҫтарнӑ.

Уяв малалла тӑсӑлнӑ май «Акӑшпи» фольклор ушкӑнӗ тата культура ӗҫченӗсем пухӑннисене концерт кӑтартнӑ. Ҫав вӑхӑтрах пурте литература викторинине хутшӑннӑ.

Ҫырмапуҫ ялӗнчи шкулта кӗҫӗн классенче вӗренекен ачасемпе «Пӗрле вулар» уяв ирттернӗ. Вӗсене ҫӗнӗ литературӑпа паллаштарнӑ.

Шупашкар районӗнчи Лапсар ялӗнче — карантин. Вӑл — урнӑ чир сарӑлнине пула. Хушӑва ЧР Элтеперӗ Михаил Игнатьев алӑ пуснӑ.

Михаил Васильевич хушӑва кӑрлач уйахӗн 23-мӗшӗнче алӑ пуснӑ. Документра карантин Шоссе урамӗ тавралӑхӗнче пулнине палӑртнӑ. Вӑл хӑҫанччен тӑсӑлӗ? Юлашки чӗрчун урнӑ чирпе чирленӗ хыҫҫӑн икӗ уйӑх иртиччен.

Ҫак тапхӑрта Лапсарта кушаксемпе йытӑсен куравне ирттерме, тискер чӗрчунсене тытма, килти чӗрчунсене сутма юрамасть-мӗн.

ЧР Патшалӑх ветеринари службин специалисчӗсем урнӑ чир вучахне тӗп тумалли плана хатӗрлесе йышӑнмалли пирки ЧР влаҫ органӗсен порталӗ пӗлтерет.

Ҫӗр докуменчӗ пӗлтерӗшлӗ пулнине пурте пӗлеҫҫӗ-ха, анчах чылай чухне ку пурлӑх ҫын харпӑрлӑхӗнче пулни — хут ҫинче кӑна. Ӑна куҫман пурлӑхӑн патшалӑх кадастрне кӗртмен-тӗк ҫӗр лаптӑкӗ пур пулсан та ҫук пулаять.

Етӗрне районӗнчи Надежда Борисовнӑна амӑшӗнчен ял хуҫалӑх тӗлӗшпе усӑ курмалли лаптӑк юлнӑ. Амӑшне ӑна хӑй вӑхӑтӗнче уйра уйӑрса панӑ, анчах документсене вӑл вӗҫне ҫитиччен хатӗрлесе пӗтермен. Надежда Борисовна еткере судпа килӗшӳллӗн хӑйӗн ҫине ҫыртарнӑ. Анчах лаптӑка темиҫе ҫултан ҫеҫ кайса курма май килнӗ.

Вырӑна ҫитсен тӗлӗннипе шак хытманни ҫеҫ. Унта — карта, ун хыҫӗнче — пурӑнмалли ҫурт. Лешсен вара лаптӑк вӗсен пулнине ӗнентерекен пур документ та пур-мӗн.

Надежда Борисовна пур пӗрех Росреестрӑн управленине ҫыру ҫырнӑ. Управлени тӗрӗсленӗ. Документсем йӗркеллех. Анчах Надежда Борисовнӑн лаптӑкне малтанах виҫмен. Унӑн амӑшӗ хӑй вӑхӑтӗнче лаптӑк харпӑрлӑхра пулнине ӗнентерекен патшалӑх актне илмен.

Ҫапла пулса тухнӑ та: документра ҫӗр пур, анчах вӑл чӑннипе — урӑх ҫыннӑн. Кунашкал тӗслӗхсем республикӑра чылай-мӗн. Надежда Борисовнӑн тепре суда кайма тивӗ.

Малалла...